یوسف سه‌برى
زور وه‌لات هه‌نه كو ماوه‌یه‌كه هه‌لبژارتنان ئه‌نجام دده‌ن و ب رێكا صندوقێن ده‌نگ دانێ سه‌روكێن خوه هه‌لدبژێرن،یان ناڤێن (كومارى و دیموكراسی) وه‌ك پاشگرێن ناڤێن وه‌لاتێن خوه بكار دئینن و راگه‌هاندنا وان هه‌ر ده‌م خوه وه‌ك وه‌لاتێن دیموكرات وینا دكه‌ن، لێ ب وه‌لاتێن دیموكرات ناهێنه هه‌ژمارتن . زور حیزب هه‌نه كو كونگره‌یین به‌رده‌وام دبه‌ستن و سه‌ركردایه‌تى یا پارتا خوه ب ده‌نگ دانان دیار دكه‌ن لێ د قاموسا حیزبێن دیموكرات دا ناهێنه گونجاندن . چونكه دڤان وه‌لاتان و ل ناڤ ڤان پارتان دا هنده‌ك بنه‌مایێن شه‌نگێسته‌یى د هندانه كو وه‌ك ڤالاتیێن مه‌زن ژئالیێ دیموكراسیێ ڤه دهێنه به‌رچاڤ كرن .ئه‌رێ گه‌لو كێماسى ل كیڤه‌نه ؟ له‌نگى و ئاسته‌نگ د كیژ خالان دایه ؟.
نه‌خاسمه وه‌لاتێن روژ هه‌لاتا ناڤه‌راست ، و پرانى یا وه‌لاتێن (جیهانا سیێ ) ئه‌وێن دخوازن ب ساناهى و برێكا بتنێ (هه‌لبژارتنان) و ناڤ و پاشگر و راگه‌هاندنا (دره‌وین و خاپینوك) ببنه وه‌لاتێن دیموكراسى ، توشى حیبه‌تیێ دبن ده‌ما پشتى ماوه‌یه‌كێ دبینن دچه‌نگالێن دیكتاتورییه‌تێن (سیاسى – ئایدیولوژى – ئایینى و تائیفى )دا دهێنه خه‌ندقاندن .یان پشتى شوره‌ش و سه‌رهه‌لدانێن جه‌ماوه‌رى و گه‌لێن خوه دوباره توشى دیكتاتورییه‌تێ دبن و د بازنه‌یه‌كێ ڤالا دا دزڤرن ( مینا شوره‌شێن عه‌ره‌بى ئه‌وا ب به‌هارا عه‌ره‌بى ناڤدار بوویى كو میناكا (میسر)ێ باشترین گروڤه‌یه لسه‌ر ڤێ راستیێ ، ژ دیكاتوره‌كێ رزگار دبن دكه‌ڤنه چه‌نگالێن حیزبه‌كا دیتر كو هه‌ولا بنه‌جه كرنا سیمایێن دیكتاتورییه‌تێ دده‌ت ) .
دبینین پشتى ده‌هان سالان پێدا گوتن ب به‌ژن و بالا دیموكراسییه‌تێ ل هنده‌ك جڤاكان دا ،لێ هیشتا جڤاكێن قه‌به‌لى و عه‌شایه‌رى و تائیفینه و ب بچویكترین گوهرینێن سیاسى و له‌شكه‌رى توشى شه‌رێن ناڤخویى و هه‌لوشاندنێ دبن. (مینا وه‌لاتێن یه‌مه‌نێ و سوریایى و لیبیایێ و عێراقێ ، كو قه‌به‌لى بوون و ده‌مارگیرى وتائیفى و ده‌سه‌لات په‌ریسى یا وان ژ هه‌ر تشته‌كێ دیتر خورتتره ) , ئه‌رێ هوكارێن سه‌ره‌كى چنه ؟.
ده‌مێ ب هویرى و كوورى ل دیموكراسییه‌تێن روژ ئاڤا و جڤاكێن پێشكه‌فتى دنێرین و ڤه‌كولینه‌كا راست و دروست لسه‌ر چه‌وانى یا گه‌شه كرنا جڤاكێن وان بكه‌ین دبینین ئه‌ڤ جڤاكه به‌رى ببنه جڤاكێن سڤیل و وه‌لاتێن دیموكرات ئاڤا بكه‌ن ، د قوناغێن خورت كرن و پێگه‌هاندنا تاكێن جڤاكى لسه‌ر سێ چه‌مكێن زور گرنگ دا بورینه . به‌رى ئه‌ڤ جڤاكه ببنه وه‌لاتێن ئازاد و بنه‌مایێن دیكتاتوریه‌تێ ب هه‌مى سیما و شیوازێن وێ بن بر بكه‌ن باوه‌رى ب ڤان هه‌رسێ چه‌مكێن (ئازادى – لیبورین – پێكڤه ژیان)ێ ئینایه و دیموكراسییه‌تێن خوه لسه‌ر ئاڤا كرینه . له‌وما دبینین ئه‌ڤ وه‌لاته سه‌قامگیرن و هیچ باهوزه‌ك نه‌كارییه وان ژ رێره‌وا دیموكراتیزه بوونێ پاش بێخیت و حه‌تا شه‌رێن مینا شه‌رێ جیهانیێ دوویێ یان شه‌رێ سار و حه‌تا هیره‌شێن 11 ئه‌یلولێ ژى نه‌شیان وان به‌ره‌ڤ سست كرنا بنه‌مایه‌كا بچویكا مه‌ده‌نییه‌ت و مافێن مروڤى ببه‌ت .
له‌وما لگور بوچوونا من هه‌ر جڤاكه‌ك یان پارته‌كا ب ته‌مامى و ب باوه‌ره‌كا موكم ڤان هه‌ر سێ چه‌مكان نه‌وه‌رگریت و باوه‌ریێ پێ نه‌ئینیت و د ژیانا خوه یان د پراكتیكا ئیستراتیژییه‌ت و به‌رنامجێ خوه دا په‌یره‌و نه‌كه‌ت نكاریت به‌ره‌ڤ جڤاكه‌كێ سڤیل و وه‌لاته‌كێ دیموكرات پێنگاڤان پاڤێژیت . چما ئه‌ڤ هه‌ر سێ بنه‌مایه حه‌تا ڤى ئاستى دگرنگن؟ چونكه:
ئازادى :
ب باوه‌را پرانى یا هزرڤان و فه‌یله‌سوفان ، ئازادى سونه‌تا ژیانێ و په‌یوه‌سته ب سروشتێ مروڤان ڤه ، بیێ ئازادى هیچ رامانه‌ك بۆ مروڤایه‌تى یا مروڤان نامینیت. چونكه شه‌نگێستێ ڤى بنه‌ماى لسه‌ر ڤى بناغێ فه‌لسه‌فى ئاڤا بوویه كو (مروڤ گیان داره‌كێ عاقل و خودان هوشمه‌ندییه و هوشمه‌ندى ژى گره‌نتى یا ئازادى یا مروڤى یه . مروڤ بتنێ د ئازادیێ دا دكاریت عه‌قلێ خوه بده‌ته كارى و لگور حوكمێ هوشمه‌ندى یا خوه بژیت . له‌وما دراستى یا خودا داگیر كرنا ئازادى یا مروڤان ب رامانا مانده‌ل كرنا هوشمه‌ندى یامروڤانه . و ده‌مێ مروڤان عه‌قل و هوشمه‌ندى نه‌ما دچیته رێزا گیانه‌وه‌رێن دیتر .)هه‌لبه‌ت چه‌مكا ئازادیێ ژى زور شروڤه كرنێن جیاواز بۆ هاتینه كرن . لێ مه‌ره‌ما مه بۆ ئازادیى ئه‌و ئازادیین بنه‌ره‌تیین مروڤینه ئه‌وێن ل جارناما جیهانیى یا مافێن مروڤى دا هاتین و هه‌ر ژ (ماگنا كارتا – سوزا مه‌زن ) ئه‌وا به‌رى چه‌ند سه‌د سالان ل بریتانیا دان پێ هاتییه دان و ل شوره‌شا مه‌زنا فه‌ره‌نسا و ده‌ستورێ سه‌ربخویى یا ئه‌مریكا دا بووینه بنه‌مایێن سه‌ره‌كیێن مروڤانتیێ .
باوه‌ر بوون ب ئازادى یا مروڤان نه‌خاسمه ژ ئالیێ (بیر و باوه‌ر و ده‌ربرین و مافێ چاره‌نڤیسا گه‌لان )ئه‌و خالێن سه‌ره‌كینه كو ل روژهه‌لاتا ناڤه‌راست دهندانه و پرانى یا ڤان وه‌لاتان باوه‌رییه‌كا راست و دروست پێ نینه . بتنێ ل راگه‌هاندن و روپه‌لێن په‌رتوكان دا ئه‌ڤ مافێن بنه‌ره‌تى دهێنه به‌رچاڤ كرن .
لێبورین:
لێبورین ( tolerance) پشتى دان نان ب ئازادیێ ، گره‌نتى یا هه‌ره سه‌ره‌كى یا به‌رده‌وام بوونا ئازادیێ و پراكتیك كرنا وێ دناڤ جڤاكى دایه. چونكه لگور شه‌نگستێ ئێكى مروڤ ئازاده د (هزر – ئایین – ده‌ربرین ژ باوه‌ر و بوچوونێن خوه ….هتد) له‌وما گه‌ره‌كه مروڤ هه‌ڤ دوو قه‌بول بكه‌ن ب هه‌مى جیاوازى و تایبه‌تمه‌ندیێن خوه‌ڤه . لێبورین به‌روڤاژى (ده‌مارگیرى –تعصب)ێَ یه . مه‌رجا سه‌ره‌كى یا لێبورینێ ژى قه‌بول كرنا به‌رامبه‌رى یه وه‌كو ئه‌و هه‌یى . نه‌ك وه‌ك ته دڤیت . نه‌مه‌رجه تو هزرێن وى ب ته‌مامى قه‌بول بكه‌یى . لێ دڤێت تو رازى بى كو ئه‌و ژى مینا ته ئازاده ده‌ربرینێ ژ بوچوون و هزرین خوه بكه‌ت یان چ باوه‌ر و بوچوون هه‌بیت . ب په‌یره‌و كرنا لێبورینێ مروڤ گوپیتكا مروڤانتیى یا خوه پێشان دده‌ت و به‌روڤاژى یا وێ ژى مروڤ مینا گیاندارێن دیتر دبیته ئێخسیرێ (ته‌عه‌سوب و ده‌مارگیرى یا كوور و مه‌ژیى مروڤانى یا خوه ددته لایه‌كێ و دل و عاتیفه‌یا خوه دكه‌ت سولتان لسه‌ر كریارێن خوه ). براستى ژى ئه‌وا ل وه‌لاتێن جیهانا سیێ پتر ژ هه‌ر تشته‌كا دیتر دلێ مروڤانتى ئازار دده‌ت نه‌بوونا ئه‌ڤى چه‌مكى یه ، ب درێژاهى یا دیرۆكێ جینوساید ژ هه‌ڤدوو راكرینه . ئه‌ڤجا چ ب به‌هانه‌یا ئایینى یان نه‌ته‌وه‌یى یان سیاسى بیت . ئیرو ژى پرانى یا تاك و كومێن مروڤان ژ هه‌ر ته‌خ و چین یان نه‌ته‌وه و تائیفه‌یان پتر ژ هه‌ر ده‌مه‌كێ دیتر ل روژهه‌لاتا ناڤه‌راست ژ هه‌ڤ دوو دترسن و كه‌ربێ ژ هه‌ڤدوو هه‌لدگرن و هه‌ولا نه‌هیلانا هه‌ڤدوو دده‌ن . چونكه ده‌ما لێبورین نه‌بیت ئانكو یى دیتر (الاخر) یێ شاش و كافر و نه‌راسته و هه‌مى هزر و هه‌ولێن وى ب دژى خوه دزانیت . ئا ئه‌ڤه‌یه هوكارا سه‌ره‌كى یا شه‌رو كوشتار و مالویرانیێن به‌رده‌وامێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ .
پێكڤه ژیان :
پشتى په‌سه‌ند كرنا هه‌ر دوو چه‌مكێن سه‌رى خالا هه‌ره بهێزا جڤاكێ سڤیل دهێت كو ئه‌و ژى (پێكڤه‌ژیانا) مروڤانه ب هه‌مى جیاوازیێن خوه‌ڤه . ماده‌م مه باوه‌رى ب ئازادى یا مروڤان هه‌بیت . ماده‌م ئه‌م ئاماده‌ینه ژ هه‌ڤ دوو ببورین و سینگ فره‌ه بین دگه‌ل هه‌ڤ دوو دا دڤێت پێكڤه ژى بژین . بۆ پێكڤه ژیانێ ژى باوه‌ر بوون ب :
– هه‌مه‌ره‌نگى یا مروڤان و هه‌بوونا هزر و بوچوونێن جیاواز
– قه‌بول كرنا یى به‌رانبه‌ر وه‌كو ئه‌و هه‌یى
–راستى ئێكه لێ تێگه‌هشتن ل ڤێ راستیێ ژ مروڤه‌كێ بو ئیكێ دیتر جیاوازه
– مروڤ په‌روه‌رى (هیومانیزم )و پیروزى یا مروڤان لسه‌ر هه‌مى تشته‌كێ دیتر
مه‌رجێن سه‌ره‌كینه. مروڤ نه‌چارن پێكڤه بژین . چونكه بتنێ (شه‌رو و كوشتن و نه‌هیلانا به‌رامبه‌رى ئه‌لته‌رناتیڤێ پێكڤه ژیانى یه). جڤاكێن ئازاد و روژ ئاڤا زور ب كوورى ئه‌ڤ چه‌مكه قه‌بول كرینه و دناڤ وه‌لاتێن خوه دا پراكتیك دكه‌ن . ئیرو ل ڤان وه‌لاتان (ره‌ش و سپى – جوان و كرێت – وه‌لاتى و بیانى – نێر و مێ – دیندار و بێ دین …هتد) پێكڤه دژین و هه‌مى دبن ئێك چه‌ترا (مروڤانتى و هه‌ڤوه‌لاتى بوونێ ) دا كوم بووینه . لێ پتر ژ هه‌ر دو شه‌نگێسته‌یێن لسه‌رى مه ئاماژه پێ دایى ئه‌ڤ بنه‌مایه ل روژهه‌لاتا ناڤه‌راست و وه‌لاتێن جیهانا سیێ یا هندایه . نه‌ته‌وه‌یێن سه‌رده‌ست دهه‌ولا نه‌هیلان و بوهژاندنا نه‌ته‌وه‌یێن دیتر دا حه‌تا ئه‌نفال كرن و جینوساید كرن و مانده‌ل كرنا ناسنامه‌یا وان ژى چووینه . ئه‌و ژ ناسنامه و هاوه‌لاتى بوونێ ژى بێ به‌ش كرینه . جیهاد و قیتال دژى ئێك و دوو راگه‌هاندینه . له‌وما ژى ئیرو هه‌ست ب ڤالاتییه‌كا مه‌زنا ڤێ پێدڤییا ژیانا مروڤان ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ دهێته كرن .
سه‌ره‌رایى سه‌رهه‌لدانا جه‌ماوه‌رى یا وه‌لاتین عه‌ره‌بى كو ب (بهارا عه‌ره‌بى) ناڤداره ، (كو نه‌بوونا ڤان هه‌ر سێ ستوینن سه‌ره‌كیێن پێشكه‌فتن و دیموكراسییه‌تى هوكارا سه‌ره‌كیى یا ڤان سه‌رهه‌لدانان بوویه ) لى دیسان هه‌ست پێ دكه‌ین كو چه‌مكێن (لێبورین و پێكڤه ژیان) دیسان د فه‌رهه‌نگا ڤان شوره‌شان و ده‌سه‌لاتدارێن نوى دا تشتكى َهندانه .
به‌لێ جڤاكه‌ك دكاریت به‌ره‌ڤ جڤاكه‌كێ سڤیل و مه‌ده‌نى بچیت و ببیته وه‌لاته‌كێ دیموكراسى و پروسێن هه‌لبژارتنان و ده‌ست بده‌ست بوونا ده‌سه‌لاتێ ب سه‌ركه‌فتیانه پراكتیك بكه‌ت و دوباره بۆ دیكتاتورییه‌تێ نه‌زڤریت و بگه‌هێته كاروانێ وه‌لاتێن پێشكه‌فتى كو لسه‌ر ڤان هه‌ر سێ بنه‌مایان ئاڤا ببیت و تاك و كومێن وى جڤاكى باوه‌رییه‌كا راست و دروست ب ڤان چه‌مكان بینن . بیێ ڤێ چه‌ندێ ئه‌و جڤاك ئه‌گه‌ر سه‌د سالان ژى دراگه‌هاندن و په‌رتوكان دا په‌سنا دیموكراتییه‌تێ بكه‌ن و سه‌دان پروسێن هه‌لبژارتنان دوباره بكه‌ن هه‌ر ل بازنه‌یه‌كێ ڤالا دزڤرن و ب بایه‌كێ بچویك دوباره بۆ قه‌فه‌سا خوه یا ئێكه‌مین دێ ڤه‌گه‌رن .ئا ئه‌ڤه وه‌لاتێ (عیراقێ ) باشترین میناكه بۆ ڤان راستییان كو سه‌ره‌رایى رزگار بوونا گه‌لێن ڤى وه‌لاتى ب هاریكارى یا (وه‌لاتێن بیانى)و دانانا چه‌ند ریسا و ئالاڤێن په‌یره‌و كرنا دیموكراسییه‌تى ، لێ چونكه ئه‌ڤ هه‌ر سێ چه‌مكه دناڤ گه‌لێن ڤى وه‌لاتى نه‌خاسمه نه‌ته‌وه‌یێ سه‌رده‌ست دا لاوازن(ئه‌گه‌ر بێژین هه‌ر نینن راستتره) له‌وما نه ده‌ستور بنه‌جه دبیت(كو حه‌تا ئاسته‌كێ هنده‌ك بنه‌مایێن ڤان هه‌ر سێ چه‌مكان لخوه گرتییه ) و نه جڤاك و ده‌سه‌لات مافێ چاره‌نڤیسا نه‌ته‌وه‌یێن دیتر قه‌بول دكه‌ت . و نه ژى پروسه‌یا هاوه‌لاتى بوون و دروست بوونا (ژییاتى = انتما‌و) بو وه‌لاتى سه‌ركه‌فتنى دئینیت
هه‌لبه‌ت ژبیر نه‌كه‌ین كو ئه‌ڤ هه‌ر سێ شه‌نگێسته دراستى یا خوه دا (ده‌سه‌لاته‌كا عه‌لمانى )(سكولار) ئاڤا دكه‌ن . یان ب ئاوایه‌كێ دیتر بیێ ده‌سه‌لاته‌كا سكولار هیچ جڤاكه‌ك نكاریت پێنگاڤان بۆ خورت كرن و په‌روه‌رده كرنا ڤان بنه‌مایان دناخێ تاك و كومێن جڤاكى دا بهاڤێژیت . و دیموكراسى بوونا جڤاك و وه‌لاتان ژى دراستى یا خوه دا پروسه‌یه‌كه ژ بنه‌جه كرنا ڤان چه‌مكێن لسه‌رى ئاماژه پێ هاتییه دان ده‌ست پێ دكه‌ت و ب هه‌لبژارتن و ده‌ست ب ده‌ست بوونا ئازادانه و ئاشتییانه‌یا ده‌سه‌لاتى ب داوى دهێت . له‌وما ب پروژه‌یه‌كێ یان (كوپى په‌یس كرنا) ئه‌زمونا وه‌لاته‌كێ هیچ ده‌مه‌كێ دیموكراتیزه بوون نابیته راستى و دبیت زور جاران كاره‌ساتان ژى بئافرینیت.
Hi, this is a comment.
To delete a comment, just log in and view the post's comments. There you will have the option to edit or delete them.
http://wordpress.org/